موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم

/ 75 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم چکیده 1 دادخدا خدایار 2 مهدی قائمی راد 3 ابراهیم فالح بحران معنویت یکی از آثار و پیامدهای عصر مدرن است. به رغم پیشرفتهای چشمگیر در علوم پزشکی روز به روز بر آسیبها و بیماریهای روحی روانی افزوده میشود و به تبع آن بیماریهای جسمی نیز گسترش مییابد. مطالعات و تجربیات بشر نشان میدهدکه برای رشد و تزریق معنویت ضرورت دارد شناخت توجه عمل و روی آوردن به دین و احکام آن در اولویت قرار گیرد. اسالم یکی از کانونها و هستههای مهم تولید و صدور معنویت را نهاد مقدس خانواده میداند. فلسفه تشکیل خانواده در اسالم بعنوان کوچکترین نهاد اجتماعی ایجاد محبت نشاط قداست معنویت سالمت آرامش آسایش و رشد برای اعضای خود و جامعه است اما موانع آفات و آسیبهایی باعث میشود تا این کانون مقدس در فرایند تشکیل و استمرار خود نه تنها باعث تعالی و ارتقاء فضائل و معنویات نگردد بلکه نتیجه عکس داده و از هم گسیخته شود. به همین منظور هدف در این مقاله آن است تا بر اساس شاخصهای اسالمی اهم آفات و انحرافاتی که مانع رشد معنویت خانواده میشود احصاء و بررسی و تحلیل گردد. فرض بر این است که مسائلی چون ازدواج گریزی خودداری از تولید نسل کاهش روابط خانوادگی اسراف و تجملگرایی تغییر در سبک خواب و... بیداری و بدلیل ضعف در شناختها باورها و ارزشهای اخالقی و دینی و تعمد سازمانیافته رسانهای و تبلیغاتی مخالفان بدخواه از موانع مهمی است که دامنگیر بسیاری 1- دانشیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه سیستان و بلوچستان سیستان بلوچستان ایران )نویسنده Email: abazeynab@yahoo.com مسؤول( 2- کارشناسی ارشد قرآن و حدیث 3- عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسالمی ساری مازندران ایران

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 75 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 از خانوادههای مسلمان گشته و به کاهش ارزشهای معنوی منجر شده است. این نوشتار با روش مطالعه کتابخانهای و اسنادی انجام و ارائه گردیده است. واژگان کلیدی سالمت معنوی سبک زندگی آفات زندگی خانوادگی موانع رشد معنوی

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 75 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 593131 مقدمه و طرح مسأله هر مکتب و جهانبینی بر اساس نوع هستیشناسی و انسانشناسی خود تلقی خاصی از رشد و کمال انسان دارد. بعضی از مکاتب ترقی و تکامل انسان را صرفا در کماالت دنیوی مثل قدرت و ثروت و لذت دانسته و عدهای دیگر رشد روحی روانی فکری و ابعاد اخروی را مالک کمال حقیقی میدانند. اما در نگرش جامع کمال و ترقی انسان در همه ابعاد مادی و معنوی دنیوی و اخروی و فردی و اجتماعی مدنظر است. اسالم به عنوان مکتبی جامع پویا و مترقی دیدگاهی جامعنگر به انسان دارد و هدف از خلقت را رشد و پیشرفت همه جانبه او میداند تا به تبع کمال جامع و کامل انسان سالمت و سعادت جسمی و روحی او و جامعه تأمین گردد. )اعرافی 1731 ش. ص 22( در آموزههای اسالمی رشد و سالمت تکبعدی و جزیرهای و کاریکاتوری مقبول و مطلوب نیست و باعث وصول انسان به کمال نهایی و ایجاد جامعه ایدهال نمیگردد. در این مکتب توجه نظام تعلیمی تربیتی و تالش نظام سالمت صرفا برای تحقق اهداف پرورش و رشد و سالمت مادی دنیوی و بدنی ناقص و معیوب محسوب میشود که کارایی الزم را برای ساختن انسان سالم صالح و کامل ندارد و نمیتواند نیازهای حقیقی انسان را که جنبه روانی و معنوی دارد تأمین کند. در نتیجه آرامش سالمتی و فضایل و کماالت در خور انسان را به ارمغان نمیآورد و جامعه مطلوب انسانی و الهی تشکیل نمیگردد و از اضطرابها دغدغهها فشارهای روانی خشونتها جنگها و خصومتها نمیکاهد. به همین دلیل بشر امروزی نه تنها دچار بیماریهای روحی و روانی بیشتری گردیده بلکه این بیماریها منجر به بیماریهای جسمی وی نیز شده است. )قدروالیت 1721 ش. ص 11(

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 06 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 بر همین اساس دین مبین اسالم به عنوان تفکری جامع اندیش انسان را خالصه و عصاره خلقت و دربردارنده ابعاد مادی و معنوی دانسته به تمام جنبهها و ابعاد شخصیت ترکیبی وی از قبل از تولد تا بعد از مرگ توجه و عنایت دارد و برنامههای متنوعی برای رشد و سعادت مادی و معنوی او پیشبینی نموده است. البته در این راستا اساس را رشد و کمال معنوی روحی و روانی میداند و راز پیشرفت حقیقی انسان را قرار گرفتن روی خط معنویت ارزیابی کرده است. )مؤسسه قدر والیت 1731 ش. ص ) 22 بطور کلی اسالم برنامهریزی و هدفگذاری واسطهای رشد همه جانبه انسان را بر محور قرب خدا و سالمت معنوی که هدف نهایی است در چهار حوزه زیر تعریف کرده است: الف: ارتباط و تعامل انسان با مبدأ و خداوند ب: ارتباط و تعامل انسان با خود ج: ارتباط و تعامل انسان با سایر انسانها د: ارتباط و تعامل انسان با طبیعت )اعرافی 1731 ش. ص 21( اگرچه همه این حوزهها و ابعاد تحت تأثیر و تأثر یکدیگر هستند اما رکن رکین و اصل اصیل باور توحیدی است که رویکردی مقدس و معنوی در تمام افکار اخالق و رفتار فردی و اجتماعی در انسان نسبت به سایر حوزهها ایجاد میکند و ثمره آن رشد و کمال و قرب و وصول به حضرت حق است که حقیقت و واقعیت معنویت و سالمت را به دنبال خواهد داشت. هر کدام از این ابعاد و حوزهها که بخشی از سبک زندگی اسالمی و زیست ارتقایی را شامل میشود از جنبههای مختلف قابل بحث و پژوهش است. اما در این نوشتار توجه و تمرکز ما به گوشهای از بخش سوم یعنی کم و کیف ارتباط نظری و عملی انسان

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 06 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 613131 با سایر انسانهاست. این حوزه از حیات انسان خود شامل زیرمجموعههای متنوعی میگردد که از جمله آنها»خانواده«و متعلقات آن است. در شریعت اسالمی برای رشد و سعادت و سالمت جامع خانواده احکام آداب برنامهها وظایف دستورالعملها روشها و توصیههایی وجود داشته و دارد )شکور 1731 ش. ص 2( که شناخت و به کار بستن آنها منجر به قداست و معنویت فضای خانواده و ایجاد بستری شایسته برای کمال همه جانبه انسان و کانونی پر از صفا و صمیمیت و محبت و نشاط و آرامش میگردد و منشأ صدور این فضایل نیز میشود.»خانواده امتی کوچک است که امت وسط و نمونه را میآفریند«)سپاه پاسداران 1711 ش. ص 21(. تجربه تاریخی تمدن اسالمی این ادعا را تأیید میکند. بروز و ظهور عالمان نخبگان و دانشمندان صالح عارفان مصلح حاکمان خادم و اولیاء اهلل سائس و... از میان خانوادههای اسالمی نمونههایی از ثمرات و نتایج این تفکر و سلوک و زیست ارتقایی است. اما سؤالی جدی و اساسی در این خصوص مطرح است که به رغم وجود و حضور این شریعت کامل و ناب هم در ساحت نظری راهبردی و معرفتی و هم در عرصه عملی و کاربردی خانوادههای مسلمان چرا بخش اعظمی از خانوادهها در معاشرت درونی در استحکام و استمرار ساختاری در تولید نسل سالم و صالح در تربیت انسانهای مهذب و مفید در سازگاریهای محبت افزا در معاشرتهای پویا در همافزایی معنوی و بطور کلی در سالمت و سعادت زندگی خود ناموفق ضعیف ناامید ناکارآمد و نامطلوب جلوه کرده و میکنند و یک خانواده مقبول و ایدهآل اسالمی به حساب نمیآیند در این مقاله که موضوع آن اخالق زیستی و طب معنوی بعنوان مقدمه و مکمل سالمت جسمی است سعی شده است تا به این سؤال مهم و اساسی با روش

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم 1 / 06 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 مطالعه کتابخانهای و تحلیل و توصیف نظری پاسخ داده شود. مطالعات و تأمالت نشان میدهد»عالوه بر فاعلیت فاعل قابلیت قابل نیز شرط است«. اندیشههای راهبردی و دستورات کاربردی اسالم برای سالمت و رشد معنوی خانواده به اندازه الزم و کافی وجود دارد اما آفات موانع آسیبها و بیماریهای شناختی و عملی که به عنوان فرهنگی بیگانه جایگزین فرهنگ و تمدن اسالمی در خانوادههای مسلمان شده است سالمت و معنویت حقیقی را به یغما برده و بسیاری از مسلمانان با دلخوشی به مجازها از حقیقت حیات طیبه خود غافل گشته و دور افتادهاند. نمونههای بارزی از این آفات و موانع در حیات خانوادگی مسلمانان وجود دارد که در حد وسع این مقاله و بضاعت قلیل نگارنده به آن پرداخته میشود. ناگفته نماند که مقیاس و معیار سنجش و ارزیابی ما از خانواده و تعیین آسیبها و موانع و آفات رشد معنویت و سالمت خانوادگی آموزههای اسالمی و قوانین و دستورات معقول و مشروع میباشد. مفهومشناسی الزم است قبل از ورود به متن اصلی مقاله به شرح اجمالی بعضی از کلید واژهها برای معین شدن گستره و حدود مسأله و موضوع پرداخته شود و هدف از رویکرد و افق مدنظر در این نوشتار تبیین گردد. خانواده: خانواده بعنوان کوچکترین واحد اجتماعی مفهومی انتزاعی است که در محدودترین گستره مفهومی خود با ازدواج میان مرد و زن شکل میگیرد. لذا مفهوم حقوقی آن عبارت است از»یک واحد حقوقی که الاقل از یک زن و مرد که بین آنها رابطه زوجیت وجود پیدا کرده ناشی میشود«)کمالی 1731 ش.

2 دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 06 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 633131 ص 253(. باتولد فرزندان مفهوم خانواده گستردگی بیشتری مییابد و با مالحظه بستگان نزدیک مفهوم خانواده بزرگ و سپس با در نظر گرفتن همه بستگان با چند واسطه مفهوم تبار و عشیره شکل میگیرد. بنابراین خانواده بر اساس ساختار تعداد و نقش غالب هرکدام دارای انواع و اقسامی است. )بستان 1721 ش. ص 55( در این مقاله خانواده در گستره روابط همسران با یکدیگر و فرزندان و روابط متقابل مد نظر است. رشد معنوی: معموال رشد و ترقی و کمال و پیشرفت را بر اساس هدف و مراتب هدفهای مقدماتی واسطهای و نهایی ارزیابی میکنند. از آنجا که رشد و کمال زندگی باالخص حیات خانوادگی از جهت کمی و کیفی وا بسته به اهداف زندگی است میتواند به نسبت اهداف مادی مثل: ثروت امکانات وسایل و ابزار رفاهی قدرت و مکتب سیاسی و اجتماعی لذات جسمانی و... و اهداف معنوی مثل: علم ایمان قداست محبت مودت خدمت و مساعدت به خلق ایثار انفاق و... نسبی باشد. به همین دلیل سالمت معنوی به عنوان یکی از ابعاد نظام سالمت خوشبختی و رستگاری زندگی دنیوی و اخروی را با تکیه بر دین و مذهب هم در بعد پیشگیری و هم در بعد درمان دنبال میکند. به عبارت دیگر رشد معنوی همان ارتقاء سالمت معنوی است که عبارت است از فرایند توانمندسازی افراد جهت افزایش تسلط بر سالمت همه جانبه خود و بهبود آن. )فرج خدا و دیگران 1721 ش. ص 527( در تشکیل خانواده و تداوم حفظ و استحکام آن نیز میتواند اهداف متفاوتی مدنظر باشد. در این خصوص هم هدفهای عامی است که عموم مردم در نظر دارند و هم هدفهای ویژهای که هر زن و مردی ممکن است برای خویش داشته باشند. رفع نیازهای جنسی تولید نسل همیاری و همکاری دنیوی و اقتصادی از

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 06 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 یکسو و تأمین مودت و رحمت و آرامش و همافزایی علمی و معنوی از سوی دیگر از اهداف تشکیل خانواده است. )مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی 1732 ش. ج 3 ص 11( لذا رشد معنوی در زندگی خانوادگی به معنای ترقی و کمال و پیشرفت همه جانبه و معقول در علوم و شناختهای ضروری ایمان و اعتقاد و فضائل اخالقی اعمال و رفتار صالح و... میباشد که در سایه آن صفا و محبت و آرامش و سالمت و اعتدال در افراد خانواده حاکم گردد و اعضای آن خانواده مصداق مقربان و انسانهای بافضیلت گردند و به همدیگر در طریق کمال و سعادت و سالمت و همزیستی صادقانه کمک و مساعدت نمایند و فرزندان سالم و صالح به جامعه تحویل دهند. بطور کلی از منظر اسالم خانوادهای دارای رشد معنوی است که در آن مادیات جنبه ابزاری داشته باشد نه هدف نهایی به عبارت دیگر از سالمت جسمی و امکانات رفاهی دنیوی برای قرب به خدا و فضایل الهی استفاده شود. 3 سبک زندگی: سبک به نسبت رویکرد و نگرش تعاریف و معانی متفاوتی دارد. در لغت عرب به معنای گداختن و ریختن زر و نقره است و در فارسی به معنای نوع خاصی از نظم و نثر است که معادل style اروپایی است. )بهار 1732 ش. ج 1 ص 12( سبک زندگی style( )life برای توصیف شرایط زندگی انسان استفاده میشود و سبک هر فرد روشی است که وی برای بیان اندیشه خود بر میگزیند. )محجوب 1751 ش. ج 1 ص 22( از مجموع تعاریف متنوعی که درباره سبک زندگی ارائه شده است میتوان گفت سبک زندگی شامل رفتارهای فردی و اجتماعی است که ریشه در دانشها ارزشها باورها و فرهنگهای هر فرد و جامعه دارد. سبک زندگی به عنوان نقشه و راهنمایی است که افراد بر

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 07 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 653131 اساس آن زندگی میکنند. با این وصف هر مکتب و ملتی برای زندگی خود سبک و روش خاصی دارد. اما در پاسخ به این سؤال که کدام روش و سبک زندگی بهتر و کاملتر و مطمئنتر است باید گفت عقل حکم میکند آن سبک و روشی ارزشمندتر و غنیتر باشد که خالق و آفریننده عالم و حکیم مطلق هستی و بشر آن را بر اساس فطرت و نیازهای انسان ترسیم و ارائه کرده است. لذا سبک زندگی اسالمی که مبنای نوع معاشرت و زیست خانوادگی مسلمانان است و ریشه در جهانبینی و ایدئولوژی توحیدی و قرآنی و اهل بیتی )ع( دارد از سایر سبکها کاملتر است. )مؤسسه در راه حق 1711 ش. ص 15( و )آژیر 1721 ش. ص 12( و )جمالی 1722 ش. ص 75( سبک زندگی چیزی است که متن زندگی ما را تشکیل میدهد و بخش حقیقی و اصلی تمدن است مثل مسئله خانواده سبک ازدواج نوع مسکن نوع لباس الگوی مصرف نوع خوراک و... ضرورت و ارزشمندی موضوع خانواده از نظر اسالم و خیلی از ادیان جایگاهی بسیار مهم دارد و سنگ اول بنای حیات جامعه است. هرگونه پیشرفت و خوشبختی در ابعاد مختلف در سایه خانواده سالم حاصل میشود و هرچه محیط خانواده سالمتر و امنتر باشد سعادت و سالمت جامعه ارتقاء مییابد. خانواده دانشگاهی است که پایهگذار شخصیت افراد است و مرکز اصالح و افساد فرد و جامعه میباشد و نقش بسیار مهمی در پیشگیری از انحرافات و سقوط و نیز رشد و صعود دارد. )نحوی 1733 ش. ص 17( زیرا خانواده کارکردهای مختلف حمایتی معنوی عاطفی و معیشتی دارد که جایگزینی برای آن نمیتوان یافت.

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 00 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 خانواده را رکن اساسی جامعه ذکر کردهاند و به اهتمام عملی برای سالمت آن سفارش شده است. رهبر فرزانه و حکیم انقالب اسالمی فرمودهاند:»مسئله خانواده مسئله بسیار مهمی خانواده است. پایه اصلی در جامعه است مسؤول اصلی در جامعه است... که اگر سالم باشد یعنی بدن سالم است. بدن که غیر از سلولها چیز دیگری نیست. هر جهازی مجموعه سلولهاست. کنیم پس سالمت آن جهاز را داریم...«جمهوری 1721 ش. ص 3( با افراد اگر ما توانستیم سلولها را سالم )امور زنان و خانواده نهاد ریاست نکته مهمی که از این فرمایش قابل استفاده است. ارتباط سالمت بدنی و روانی سالمت خانواده میباشد. خانواده و حفظ و رشد آن اهتمام ورزید. لذا ضرورت دارد که چراکه به اجتماع است و حق دارد از حمایت جامعه بهرهمند شود.«ص عوامل و موانع سالمت»خانواده رکن طبیعی و اساس )جعفری 1735 ش. 122( ایدهآل زندگی و زندگی ایدهآل بدون دخالت عالمانه و عاقالنه و مدبرانه خانواده میسور نمیباشد. بعضی از شاعران اسالمی ایرانی به خاطر اهمیت موضوع خانواده در ابعاد مختلف آن فردوسی در همین زمینه آورده است: بدانگه که لوح آفرید و قلم جهان را فزایش ز جفت آفرید اگر نیستی جفت اندر جهان دالور که پرهیز جوید زجفت چه مهتر چه کهتر چو شد جفت جوی جمله سالمت خانواده از شعر سرودهاند. بزد بر همه بودنیها رقم که از یک فزونی نیاید پدید بماندی توانایی اندر نهان بماند به آسانی اندر نهفت سوی دین و آئین نهادست روی )کرمی 1733 ش. ص 227(

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 05 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 673131 مهمتر اینکه احساس امنیت روانی در تعامالت اجتماعی هدیهای است که در پرتو آن بستر مناسبی برای بروز توانمندیها و ارضای نیازهای مادی و معنوی و حصول سالمت فردی و اجتماعی ایجاد میشود. یکی از پایههای اصلی این بستر خانواده است. خانواده همچون دانهای است که عالوه بر کاشت و تأمین مقدمات و امکانات الزم برای جوانه زدن نیاز به داشت و نگهداری و حفاظت و مواظبت دارد. زیرا عالوه بر ایجاد کردن اقتضائات باید موانع نیز مفقود و معدوم گردد. برای این کار باید ابعاد مسأله را دید تا خانواده محلی برای ایمان معرفت محبت و معنویت شود. )مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی 1731 ش. ج 2 ص 11( از این جهت ضرورت دارد تا به موضوع شناخت آفات آسیبها و موانع رشد معنویت در خانواده که نقشی بیبدیل در سالمت و حفظ و ارتقاء آن دارد پرداخته شود. زیرا درمان مؤثر و بهبودی کامل زمانی میسر است که تشخیص بیماری هرچه بهتر و زودتر انجام شود. عناصر و مؤلفههای خانواده خانواده بعنوان کانون مؤثر و ارزشمند که محوریت و اساس جامعه را تشکیل میدهد نهادی است با فرایند عناصر و مؤلفههایی که هرکدام اصل و رکنی در ایجاد و تشکیل آن محسوب میشود. به همین دلیل ساختار ترکیبی دارد از مراحل و اجزایی که میتوان به قرار ذیل شمارش کرد. ازدواج با مقدمات و آداب و متعلقات آن همسران )مرد و زن( و آئین و ضوابط مربوط به آنها فرزندان و کم و کیف روابط و مسائل آن خویشاوندان نسبی و سببی خانواده و آداب و روابط خویشاوندی )صله ارحام( مسکن پوشش تغذیه شغل اقتصاد عبادات تفریحات وسایل خانگی بهداشت و... هرکدام اصل و یا فرعی از مؤلفهها و

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 05 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 عناصر یک خانواده را تشکیل میدهد به نحوی که هر یک از این بخشها خود موضوعی مستقل است که گنجایش بحث مفصلی دارد و میتوان درباره عوامل و موانع رشد و عدم رشد و بایدها و نبایدهای آن مقاالت و کتابهایی تحریر کرد. اما به رغم تولید نوشتههای قابلتوجهی در خصوص ابعاد و ارکان خانواده این نیاز همچنان ضروری به نظر میرسد. در این نوشتار بدلیل گستردگی مطالب برای جلوگیری از اطاله کالم بنابر اختصار و اجمال است و در حد فهرست به آسیبها آفات و موانع رشد معنوی و انسانی خانواده بسنده میشود. ازدواج و موانع معنویت آن از آنجا که نهاد مقدس خانواده با ازدواج شکل میگیرد بحث را با این موضوع آغاز میکنیم. تعالیم عالیه اسالم به رغم مکاتب رهبانی بر انجام ازدواج و تشکیل خانواده بسیار تأکید کرده و قرآن بعنوان منبع اصلی آموزههای اسالم امر به ازدواج کرده است. )نور/ 72 ( لذا عدهای وجوب ازدواج برای کسانی که نیاز به آن دارند و جز از طریق ازدواج پاکی و سالمت آنها تأمین نمیگردد را با استفاده از این آیه توجیه کردهاند. )انصاریان 1732 ش. ص 71( نظام ترکیب و تزویج و همزیستی از منظر قرآن در همه آفریدهها برای توالد و تناسل قرار داده شده است. )ذاریات/ 22 ( اما فلسفه و حکمت ازدواج در انسان بسی باالتر از تولید نسل است. در انسان ازدواج عامل سکون و آرامش و عشق و محبت و مهربانی و کسب کماالت و فضائل معنوی و سالمت روحی و جسمی است. )روم/ 21( و در روایات ازدواج عامل عنایت و رحمت حق نیکبختی محبوب خدا شدن نیکو

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 05 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 693131 شدن اخالق گسترش روزی ازدیاد جوانمردی حفظ دین و تقوی پذیرفته شدن عبادات پاکچشمی و پاکدامنی سعادت محفوظ ماندن از شیطان و... دانسته شده و عزب ماندن و ازدواج نکردن نکوهش و تقبیح شده است. )مجلسی 1732 ش. ص 111( )امینی 1733 ش. ص 13-12( از آیات و روایات مربوط به ازدواج این مطلب اساسی و مهم فهمیده میشود که ازدواج چنانچه بر اساس شرایط و آداب و ضوابط شرعی عقلی و قانونی و عرف و سنت معقول و فطری انجام شود باعث سالمت امنیت معنویت و سعادت دنیوی و اخروی میگردد و از بسیاری از آفات و بیماریهای جسمی و روحی فردی و خانوادگی و اجتماعی پیشگیری میکند و آثار و فواید بسیاری بدنبال دارد. )مؤسسه قدر والیت 1722 ش. ص 27( به رغم آثار درمانگری و اصالحسازی و ارتقاء و تکامل مادی و معنوی ازدواج متأسفانه این سنت فطری طبیعی شرعی و عقلی توسط عده بسیاری از خود مسلمانان دچار آفات انحرافات آسیبها و ضعفهایی شده است که به اهم آن اشاره میشود: کاهش عالقه و تمایل به ازدواج و باال رفتن سن ازدواج دالیل مختلفی دارد. عدم بلوغ اجتماعی برای پذیرفتن مسؤولیت خانواده فقر و تنگدستی و نبود تمکن مالی اشتغال به تحصیل و ادامه تحصیل عدم اشتغال و بیکاری و نبود شغل مناسب و... )همان: 73( میتواند برای عدهای دلیل قانعکنندهای برای تن ندادن به ازدواج و یا تأخیر آن باشد و برای عدهای دیگر بهانهای برای فرار از ازدواج. اما واقعیت آن است که عالوه بر این موارد دالیل دیگری نیز بعنوان آفت و بیماری دامنگیر جامعه اسالمی شده و ازدواج سالم و ساده را با موانعی مواجه ساخته است.

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 ضعف معرفت و ایمان و ارزشهای دینی در خانوادهها باالخص در جوانها و عدم توجه و اهمیت و ارزشگذاری خانوادهها و نپرداختن هزینههای الزم برای آن گسترش فساد و فحشا و روابط ناسالم بین دختران و پسران آزادی جنسی ترغیب و تشویق بطور مستقیم و غیرمستقیم به این امر و تسهیل و تأکید بر آن توسط امپراطوری رسانههای مخرب و شبکه جهانی ناتوی فرهنگی و... مراعات نکردن آداب و سنتهای مربوط به مقدمات ازدواج توسط برخی از جوانان مسلمان و خانوادهها مثل اطالع به خانوادهها مشورت با بزرگترها خواستگاری رسمی و عرفی کسب رضایت والدین و خانوادهها و... مرسوم شدن آشنائیها و ارتباطات و خواستگاریهای خیابانی اینترنتی و ازدواجهای خودسرانه فرار از منزل و... سختگیری بیجا و تجمالتی و مادی کردن ازدواجها و مراسم عروسی هزینههای بیهوده تشریفات مازاد مهریههای سنگین ازدواجهای اجباری و رقابتی و احساساتی عدم همیاری و همکاری و تعاون خانوادگی و فامیلی و... بدیهی است چنین آسیبها و آفاتی نه تنها باعث بیانگیزگی برای ازدواج میشود بلکه گسترش الگوهای جایگزین فرهنگ غربی )ضد معنوی( ارتباطات جنسی و التذاذات غریزی را به همراه دارد. از سوی دیگر ازدواجهای شکل گرفته نیز استحکام الزم را نداشته و جدایی و طالق بیوفایی خشونت و خیانت همسران به یکدیگر و پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال خواهد داشت. )آژیر 1721 ش. ص 122( و )بستان 1721 ش. ص 17(

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 713131 همه موارد فوق موانع فرایند سالم و معقول و مشروع ازدواج هوشمندانه و مبارک میگردند چه از جانب جامعه رسانهها خانوادهها و مراکز آموزشی در داخل کشور باشد و چه از سوی رسانههای بیگانه و به اصطالح غیرخودیها. این موانع بهداشت روانی فرد و خانواده و جامعه را تضعیف میکنند. برخالف تصور کسانی که فکر میکنند همزیستی بدون ازدواج زندگی را بهتر و طوالنیتر میکند آمارها نشان میدهد که زندگی مجردانه و فرار از تأهل بیبند و باری بیماریهای روحی و جسمی و آثار سوء بیشتری به دنبال دارد. )رضوان طلب 1733 ش. ص 272-271( افراد مجرد گاه تحت تأثیر تحریکات جنسی گرفتار فشارهای روانی و فسادهای اجتماعی میشوند که قابل جبران نمیباشد. تحقیقات و آمارها نشان میدهد که روشهای کاذب کسب آرامش و راحتی و الگوهای جایگزین غربی برای خانواده نمیتواند کارکردهای مثبت خانواده را تأمین کند. )قدر والیت 1721 ش. ص 11( الزم به یادآوری است که هم از نظر اسالم و هم از منظر اخالقی و روانشناسی رهیافتها و راهکاریهایی برای مبارزه با این انحرافات و پیشگیری و درمان آنها وجود دارد. )قدر والیت 1722 ش. ص 52( )آیت اللهی 1721 ش. ص 32( و )صهبا 1722 ش. ص 21( اما چون هدف در این مقاله ذکر آفات و موانع و آسیبهای ضد معنویت در خانواده است طرح و ارائه راهحلها بیشتر از گنجایش این مقاله میباشد. عالقمندان میتوانند به منابع مورد استفاده در همین مقاله مراجعه کنند.

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 موانع معنویت در روابط خانوادگی با عنایت به اینکه خانواده غالبا شامل مرد زن و فرزندان میشود روابط خانوادگی حداقل در بردارنده روابط مرد و زن با یکدیگر روابط هر یک از والدین با فرزندان روابط فرزندان با والدین و روابط فرزندان با یکدیگر میباشد. سالمت و معنویت این روابط تا حدی مرهون عوامل قبل از ازدواج و اهداف و کیفیت ازدواج است. چنانچه دختر و پسری به نام خدا و اذن پروردگار و مراعات معیارها و بایدها و نبایدهای انتخاب همسر با هم پیوند زناشویی ببندند و نیازهای زیستی جنسی و روحی یکدیگر را برآورده سازند به آرامش و صفایی میرسند که در پرتو آن میتوانند به معنویتی برتر دست یابند و چنانچه با شناخت بصیرت حکمت و تقوی بنیان خانواده را استمرار و تداوم بخشند و حقوق یکدیگر را بشناسند و مراعات کنند و با مهرورزی و ایثار و انفاق و تعاون با همدیگر تعامل کنند هر روز بر معنویت و خوشبختی خانواده افزوده میگردد. تولد فرزندان با نیت افزایش نسل مؤمن عالم صالح و خدوم و رعایت آداب بهداشتی و اخالقی و اجتماعی آن بر شیرینی و معنویت زندگی میافزاید. مراعات مسائل مربوط به تعلیم و تربیت فرزندان و تحقق عملی حقوق متقابل بین فرزندان و والدین و... باعث رشد و تکامل انسانیت در فرد فرد خانواده میگردد. عالوه بر آن خانواده را نعمت معنوی خدا دانستن اتصال و انس خانواده را با خداوند قرآن انبیاء و اولیاء و علما برقرار کردن و انجام عبادات مخصوصا نماز از اصول معنویت در خانواده ذکر شده است. )انصاریان 1732 ش. ص 775( بطور کلی از نظر اسالم مهرورزی همدلی و همراهی رعایت حقوق تأمین نیازهای مادی و غیر مادی نیک رفتاری در روابط درون خانوادگی باعث تحکیم

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 733131 و تقویت زیباییهای معنوی در خانواده میشود. )کمالی 1731 ش. ص 237-253( البته روابط سالم خانوادگی منحصر به آنچه گفته شد نمیباشد بلکه شامل روابط با خویشاوندان نسبی و سببی که خانواده با گستره بزرگتری را تشکیل میدهد نیز میگردد. از دیدگاه اسالم برقراری ارتباط و تعامل حسنه اعضای خانواده در سطح اقوام درجه دوم و سوم و... نیز از عوامل سعادت و سالمت روحی و روانی فرد و اجتماع است که تحت عنوان صلهرحم ضروری دانسته شده و بر آن تأکید گردیده است. )عاملی 1732 ش. ص 122-122( قرآن کریم در چندین آیه به ارتباط و معاشرت با خویشاوندان سفارش کرده )رعد/ 21 و 25- بقره/ 133- روم/ 73 و...( و نیز روایات بسیاری در ضرورت و اهمیت آن ذکر شده است. )صدر السادات دزفولی 1712 ش. ص 12-27( هر حقیقت و جمال و کمالی آفات و اضداد و دشمنانی دارد. بدلیل برکات متنوع مادی و معنوی باالخص امنیت و آرامش روانی که خانواده و روابط و معاشرت حسنه اعضای آن دارد شیاطین درون و برون سعی کردهاند تا با لطایفالحیل نظام و بنیاد روابط خانوادگی انسانها بویژه مسلمانان را دچار تحریف و تخریب کرده و از معنویت و سالمت آن بکاهند. اکنون به گوشهای از این آفات و موانع که باعث عدم رشد معنویت در خانوادهها و تضعیف و تزلزل کانون مقدس و گرم خانوادهها شده و میشود اشاره میکنیم: الف: روابط همسران با یکدیگر عدم و ضعف شناخت صحیح از حقوق متقابل و آئین همسرداری و اهمیت ندادن به آن. )مؤسسه قدر والیت خانواده موفق 1722 ش. ص 15(

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 احساس وظیفه نکردن عدم آشنایی با وظایف و عمل نکردن به وظایف متقابل همسران. )شریعتزاده خراسانی 1731 ش. ص 75( عدم مراعات ادب و اخالق الزم در قبال یکدیگر و عدم مهرورزی و محبت قلبی و تصنعی رفتار کردن اولویت دادن به مادیات و تجمالت و رفاهیات ظاهری در زندگی و تعجیل در دستیابی بدان خشونتورزی تندخویی مجادله لجاجت اقتدارگرایی ناروا دروغگویی و نفاق رقابتهای بیجا با یکدیگر و با دیگران و قیاسهای معالفارق و نامربوط آلودگی محیط خانواده به تباهی و غنا و آالت لهو و لعب )آژیر 1721 ش. ص 211( ب: روابط با فرزندان گریز از صاحب فرزند شدن و پذیرفتن مسؤولیت پدری و مادری و تحت الشعاع قرار گرفتن ترکیب و توازن جمعیتی بسنده کردن به حداکثر یک تا دو فرزند حتی کسانیکه دارای تمکن مالی و... هستند اهمیت و اولویت ندادن به تربیت روحی روانی عاطفی دینی اخالقی و اجتماعی فرزندان )سادات 1737 ش. ص 33( اشتغال مادران در بیرون از خانواده و کم گذاشتن در رسیدگی به فرزندان و ضعف کمی و کیفی ارتباط با فرزندان

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 57 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 753131 سپردن فرزندان به مهد کودک و عدم توجه و نظارت الزم بر تأمین نیازهای جسمی و روحی آنان ضعف محبت و مهرورزی و ارتباط صمیمانه و عاطفی با فرزندان عدم شناخت کامل مسائل مهم و مؤثر مربوط به تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک نوجوان و جوان )شریعت زاده خراسانی 1731 ش. ص 55( عدم توجه کافی و وافی به تغذیه و رژیم غذایی فرزندان و روی آوردن به رژیمهای مضر و غیر سالم توجه نداشتن به نقش الگوها در شخصیت فرزندان و معرفی نکردن الگوهای مناسب مراعات نکردن دستورات دینی در تولید نسل والدت بلوغ و... مثل نام نیکو عقیقه کردن آموزش قرآن جشن تکلیف و... )بیگی 1732 ش. ص )732 ج: روابط با والدین عدم یا ضعف شناخت وظایف دینی اخالقی و اجتماعی نسبت به والدین )آژیر 1721 ش. ص 125( نبود دیدگاه الهی و مقدس نسبت به پدر و مادر و صرفا آنها را حامی مالی و مادی دانستن مطالبات بیجا و بیحد مادی و رفاهی از والدین داشتن اهمیت نداشتن نظر و رویکرد والدین در نزد فرزندان و کهنه و سنتی دانستن آنها عدم مشورت و هماهنگی و ارتباط و انس صمیمانه با والدین

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 50 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 زیاد شدن فاصلههای فکری عاطفی و حتی طوالنی شدن زمانهای دیدار و مالقات با والدین عدم تحمل والدین پیر از کار افتاده مسن و عدم رسیدگی به امور و نیازمندیهای آنها سپردن والدین به خانه سالمندان و بیمهری و بیتوجهی به آنان د: روابط با سایر خویشاوندان بیاهمیت بودن روابط خویشاوندی و تضعیف آن و بسنده کردن به اقوام درجه یک ارتباط برقرار کردن با خویشاوندان بر اساس معیارهای مادی و ظاهری مثل: مقام ثروت و قدرت تضعیف روابط اجتماعی و محدود شدن آن حتی در ایام مرگ و عروسی و اعیاد و... تضعیف روابط محبتآور و معنوی مثل هدیه دادن متقابل عیادت از بیمار میهمانی دادنهای ساده و سالم )صدرالسادات دزفولی 1712 ش. ص 152( روشن است که این افکار انحرافی و اخالق حیوانی و اعمال غیر انسانی که غیریت آنها با افکار و اخالق و رفتار ناب اسالمی و انسانی کامال مشهود است نه تنها به رشد و ترقی معنویت انسانیت سالمت امنیت و فضائل و کماالت فردی خانوادگی و اجتماعی کمک نمیکند بلکه مانعی است در مقابل قرب و صعود و وصول به حقیقت و سعادت و سبک زندگی اسالمی و ایدهآل زندگی و به عالوه بر اختالفات اضطرابها نگرانیها نابسامانیها افسردگیها جداییها فاصلهها خصومتها خشونتها دردها و مصائب میافزاید که از جمله آنها میتوان به

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 55 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 773131 طالق اعتیاد خودکشی فرار از خانه و حتی افزایش بیماریهای بدنی و جسمی و... اشاره کرد. )نحوی 1733 ش. ص 22 31 51 و )112 بدحجابی و خودآرایی عفت از ارزشهای اصیل انسانی و ارکان اخالق اسالمی است و معنای آن خودداری از انجام امر قبیح و ناپسند و خودکنترلی از شهوترانی حرام میباشد. )راغب اصفهانی 1732 ش. ص 772( این صفت و ملکه زینت باطنی است که درحقیقت تعدیل و تربیت قوه شهویه و جلوگیری از حد افراط )شده( و تفریط )خمود( محسوب میشود. به عبارت دیگر حقیقت عفت حاکمیت عقل و شرع در بهرهمندی از غرایز و شهوات است. )دیلمی و آذربایجانی 1731 ش. ص 111( عفت نه تنها خود یک خلق و خصلت معنوی انسانی و الهی است بلکه منشأ فضایل و معنویات کثیری است که بخش اعظمی از زیباییهای اخالقی در مکاتب دینی و انسانی را شامل میگردد. با عنایت به نقش بیبدیل عفت در سالمت و معنویت فردی خانوادگی و اجتماعی انسان قرآن کریم بر عفت ورزی و عفیفانه زندگی کردن تأکید و سفارش نموده و آن را واجب دانسته و جلوهها و مصادیقی از آن را امر فرموده است. باالخص آیاتی از سوره نور را به این موضوع درمانگر اختصاص داده است. )نور/ 71-71( در این آیات عالوه بر اهمیت و ضرورت اصل عفت به ابعاد آن نیز اشاره شده است که عبارتند از عفت در نگاه عفت در دامن عفت در پوشش عفت در کردار و عفت در گفتار. البته عفت دارای مراتب و درجاتی است که از برترین و دوست داشتنیترین آن پاکدامنی )عفت جنسی( و عفت شکم ذکر شده است. )بیگی 1732 ش. ص 137-132(

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 55 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 همانگونه که مالحظه شد در اسالم یکی از مصادیق عفت آرایش و پوشش مناسب )حجاب( و پاکدامنی است که آثار و فواید زیادی در ابعاد مختلف فردی خانوادگی اجتماعی اقتصادی و... در پی دارد. )مهدیزاده 1731 ش. ص 71( در مقابل آن بدحجابی و خودآرایی )شهوترانی( و به عربی»تبرج«قرار دارد. البته رابطه عفت و پوشش از جهتی رابطه باطن و ظاهر است. )اکبری 1737 ش. ص 13( این رذیلت فکری و عملی به عنوان یک آفت و بیماری از جهات حقوقی اخالقی دینی قانونی روانی و اجتماعی ناپسند و گناه و بیماری محسوب میشود. چون حقوق مرد و زن خانواده را ضایع میکند خالف اخالق خانوادگی است از نظر دینی حرام است خالف قانون فطری و اجتماعی میباشد باعث تشویش اذهان و تحریک قوای شهوی و برهم زدن سالمت و آرامش افراد و خانوادهها و بلوغ زودرس جنسی میشود فسادهای اجتماعی به دنبال دارد و عامل جرم و جنایات عدیدهای میگردد. درحقیقت بدحجابی و خودآرایی نوعی دعوت به گناه و فساد جنسی است. به عبارت دیگر بدحجابی بیحجابی خودآرایی برای نامحرمان بدعت و انحرافی است در مقابل قانون فطری الهی و اخالقی که استحکام و قداست و معنویت و سالمت و سعادت خانوادهها را تضعیف و تخریب میکند و مانع رشد و ترقی انسانیت میگردد و پیامدهای منفی و زشتی همچون سرانجام سوء و سیاه اندوه و بیماریهای جسمی و روانی بردگی و اسارت روحی خودکشی معنوی فتنهگری و دهها گناه و شقاوت به دنبال دارد. )اکبری 1737 ش. ص 133-132( بویژه در ساحت و عرصه خانواده باعث جدایی و طالق سست شدن بنیاد خانواده سقوط ارزشهای معنوی بیاعتمادی رکود فکری و استعدادی خیانت

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 55 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 793131 تنش و درگیری خشونت و خصومت و... میگردد. )اکبری 1737 ش. ص 127( آرامش روانی خانواده و فرد و جامعه را برهم میزند ناامنیها را افزایش میدهد احترام و ارزش افراد مخصوصا زنان را کاهش و بیماریهای مقاربتی )جسمی( و روحی روانی را گسترش میدهد آسیبها و هزینههای اقتصادی جامعه را افزایش میدهد و... )بیات بیتا ص 121( به عالوه از بین رفتن سرمایههای انسانی جامعه )جوانان( گسترش بیحیایی بیآبرویی و بیبند و باری )بیقداستی و بیمعنویتی( و افزایش آمار دختران و پسران فراری نیز از عواقب بدحجابی ذکر شده است. )نحوی 1733 ش. ص 31( البته اینها بخشی از عواقب و پیامدهای سوء بیحجابی بدحجابی و خودآرایی است که در زندگی و حیات دنیوی اتفاق میافتد و از جهت فکری اخالقی و رفتاری در سطوح مختلف فردی و اجتماعی مشکالت و مصائبی بوجود میآورد و نظام و سالمت جامعه را بر هم میزند. منابع دینی نشان میدهد که بیحجابی نتایج سوء و آثار خطرناکی در آخرت نیز برای بدحجابها اعم از زن و مرد باالخص زنان بدنبال دارد و مایه عذاب دردناک برای آنان میشود. )آژیر 1721 ش. ص )217 تبرج و خودآرایی بعنوان آسیب و آفتی خطرناک و مخرب نقش اساسی در ممانعت از رشد و تکامل معنوی فرد خانواده و اجتماع دارد. این بیماری روحی و روانی خود زائیده آفات دیگری است که ضرورت دارد به آن اشاره شود. قدر مسلم آن است که عامل اصلی و ریشه بسیاری از انحرافات و گناهان و رذایل و ضد ارزشها نبود و یا ضعف پایهها و مایههای معرفتی و اعتقادی و سست بودن باورها و ایمانهای قلبی است که به همراه عدم تهذیب اخالقی و مجاهدات نفسانی و استمرار و تقویت آنها در زندگی باعث بروز رفتارهای ضد ارزشی و ضد

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 معنوی ازجمله مصادیق بیعفتی و کمعفتی در افراد میشود. مخصوصا زمانیکه فشار و قدرت قوای شهوانی و عوامل تحریک آنها بیشتر باشد )جوانان( پیامدهای زشت و شیطانی آن نیز افزایش مییابد. تبلیغ و ترویج بیعفتی بیحجابی فرهنگ برهنگی توسط خودی و غیر خودی از طریق رسانههای مختلف و متنوع و با کمک ابزار و شیوههای نافذ و جذاب و مؤثر هنری بصورت برنامهریزی شده و هجومی )جنگ نرم( از یک سو و بیتوجهی و غفلت و ضعف و بیبرنامگی و... خانوادهها جوانان مراکز مسؤول فرهنگی و... از عوامل بروز و ظهور این انحرافات و آفات میباشد. در همین راستا بیماری چشمچرانی و عدم کنترل و نظارت دیدهها و نگاهها خلوت کردن با نامحرم و عدم مراعات خطوط قرمز در روابط با نامحرم و اختالط مرد و زن در محیطهای رسمی و غیررسمی گوش دادن به موسیقیهای مبتذل و رؤیت فیلمها و عکسهای تحریککننده و مضر پیامها و نامهها و نجواهای شیطانی مستقیم و غیرمستقیم رسانهای و غیررسانهای دوستیها و عشقهای حیوانی احساسی مجازی دروغ و فریبکارانه و... نیز عفت و پاکدامنی خانوادههای مسلمان را تخریب و تضعیف کرده و میکند )اکبری 1737 ش. ص 113( البته عواملی چون بیکاری و عدم اشتغال مناسب جهل و ناتوانی مدیران و نهادهای مسؤول فرهنگی و بعضا بیتعهدی و نفوذی بودن عدهای از آنها فقر و تنگدستی اعتیاد اهداف سوء بعضی از جریانات سیاسی و... نیز در این پدیده شوم بیتأثیر نیستند.

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 813131 اسراف و تجملگرایی بیتردید انسان برای ادامه حیات و بقاء نیازمند همچون مادیاتی مسکن لباس وسایل و لوازم خانگی غذا و... است تا بعنوان ابزار زمینه و بستری شایسته برای آسایش آرامش رشد سالمت و برای تکامل و تقرب انسان گردد. سعادت جسمی و روانی با این وصف وی در منابع اسالمی برای تأمین نیازهای خانواده جزء ارزشهای معنوی و دینی )کلینی 1213 ق. ج عالوه بر آن 5 ص )33 مدیریت اقتصادی باشد و مقدمهای کار و تالش محسوب میشود. خانواده همراه با تدبیر و برنامهریزی در شریعت اسالمی تحت عنوان»تقدیرالمعیشه«از عوامل کمال و معنویت و زندگی سالم و متعادل دانسته شده است. )محدثی 1732 ش. ص 111( در خانواده مردان مسؤولیت و حمایت مالی از زنان و فرزندان را بر عهده دارند تا زنان نقش بیشتری در فراهم آوردن آرامش خانواده و تربیت فرزندان ایفا نمایند. )نساء/ 72 و بقره/ )277 این تقسیم کار نقش مؤثری در پایداری پیوند همبستگی و ایجاد رفاه و آسایش خانواده ایفا میکند همانگونه که عدم تعهد و بیمسؤولیتی مرد در تأمین نیازهای مالی و رفاهی و معاش خانواده چه بسا موجب فقر و در نتیجه فروپاشی و طالق میگردد. )آیت اللهی 1722 ش. ص 212( و )ساالرزایی 1732 ش. ص 15( لذا از منظر اسالم نیاز خانواده به تأمین معاش و مایحتاج زندگی از ضروریاتی است که اصالتا بر عهده مرد خانواده است و زن نیز میتواند بنا بر ضرورت و با رعایت ضوابط و موازین شرعی و شأنی اقدام به اشتغال و مشارکت در معاش خانواده ش. ص نماید. )نصرالهی و برهانپناه 1721 ش. ص 21( و )آیتاللهی 1722 )222 الزمه سالمت و ارتقاء مادی و معنوی خانواده تأمین نیازهای اقتصادی و رفاه اولیه در حد اعتدال میباشد. اما از این بعد نیز آسیبها و آفاتی

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 ص 2 متوجه خانواده میگردد به نحوی که این آیت و نعمت خدادادی که منبع نورانیت و سکونت و آرامش است عامل تنش دغدغه و نگرانی و بیماریهای روانی برای اعضای خانواده و اجتماع این میشود. آفات شامل اسراف تبذیر و تجملگرایی است. اسراف به معنای تجاوز از حد وسط )ابن منظور 1211 ق. ج 123( و در قرآن به معنای تجاوز از حد در هر کاری است که آدمی انجام میدهد. )راغب اصفهانی 213(. ص ق. 1211 تبذیر نیز نزدیک به همین معنا برای نابود کردن و هدر دادن مال به کار رفته است )راغب اصفهانی 1211 ق. ص 117( و معادل»ریخت و پاش«در فارسی میباشد. )معین 1717 ش. ج 2 ص 1312( تجملگرایی به معنای مصرفگرایی افراطی و انجام هزینههای اضافی برای تأمین لوازم و امکاناتی که میگردد. اسالم به شدت صرفا زیبایی ظاهری و تشریفاتی دارند اطالق با چنین تفکرات و اقداماتی مخالف بوده و از آن نهی کرده است و مسرفان را دور از رحمت الهی و اهل دوزخ شمرده است. )اعراف/ 71 و همچنین 27( غافر/ اهل ریخت و پاش برادران شیطان نام گرفتند. )اسراء/ )23 نهی شدید اسالم از اسراف و تبذیر و توصیه به اعتدال )اقتصاد( و قناعت و پرهیز از پیروی جاهالنه در مصرف به دلیل آن است که اسراف و تجملگرایی عواقب سوئی در سالمت جسمی و روانی دارد دینی درآمدزایی نامشروع و حرام ازجمله تضعیف فرهنگ و ارزشهای اختالفات و تنشهای زناشویی و خانوادگی باال رفتن سن ازدواج کاهش جمعیت و زاد و ولد کم شدن احساس آرامش و لذت زندگی کاهش تولیدات داخلی تضعیف استقالل ملی وابستگی به بیگانگان )مختاری و اکبری 1722 ش. ج 1 ص 52-51( افزایش بیماریهای روحی کم

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 833131 برکتی و گسترش فقر سقوط اخالقی خصومت و خونریزی خشم الهی )سبحانی یامچی 1733 ش. ص 111-21( زیادهروی در کار و اشتغال مفرط خستگی و بیحالی کاهش حضور والدین در خانه و... موارد ذکر شده بخشی از آثار و عواقب سوء و پیامدهای ناگوار این رذیلت اخالقی در ابعاد فردی خانوادگی اجتماعی سیاسی اقتصادی و فرهنگی است و بطور کلی سالمت و آرامش و معنویت را مخصوصا در خانوادهها تحتالشعاع قرار میدهد. برخی از مصادیق اسراف که حقیقتا چون بیماری صعبالعالجی در خانوادههای مسلمان نفوذ کرده است عبارتند از: اسراف زیادهروی مصرف گرایی لوکسگرایی هدر دادن و مصرف نادرست در پوشاک خوراک لوازم خانگی مسکن مصالح ساختمانی اتومبیل وسایل حمل و نقل سوخت و انرژی )نفت گاز بنزین برق آب( و... متأسفانه این اسرافها که گناه کبیره محسوب میشود نه تنها در بسیاری از خانوادهها و مراسم شادی و عزای آنها صورت میگیرد بلکه در خیلی از سازمانها و نهادهای حکومتی نیز رخ میدهد. زشتی اسراف و ولخرجی بخصوص وقتی آشکارتر میگردد که در جامعه و در همسایگی خانوادهها افرادی نیازمند وجود داشته باشند. آیا چنین جوامع خانوادهها و افرادی از سالمتی و معنویت برخوردار خواهند شد و مورد عنایت ویژه و رحمت و برکت خداوند قرار خواهند گرفت ملت اسرافکار بینوا میکند سرمایه را دود هوا م ل ت ولخرج میگردد فقیر ملتی وابسته محتاج و اسیر هرکه را مصرف ز حد افزون بود عاقبت افسرده و دلخون بود باید از اسرافها مانع شویم رو به فرهنگ قناعت آوریم )محدثی 1732 ش. ص 117(

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 پیامبر اکرم )ص( فرمودهاند:»دلها را با زیاد خوردن و زیاد نوشیدن نمیرانید زیرا قلب همچون کشتهای است که چون آب آن زیاد شود نابود میشود«. )نهجالفصاحه 1735 ش. ص 217( این روایت در نکوهش پرخوری بعنوان یکی از مصادیق اسراف است که صرفا ناظر به عواقب منفی در جسم نیست بلکه ناظر به قلب باطنی است که جایگاه کماالت و ارتقاء معنوی است و اسراف در خوردن آن را میمیراند و بیماریهای روحی ایجاد میکند. این نکته نیز مهم است که انگیزه اسراف و تبذیر و مصرف جاهالنه و تجمالتی منشأ فکری و اخالقی دارد و رذایل و انحرافاتی مثل جهل و نادانی فقر ایمان خودنمایی تفاخر چشم و همچشمی ریا و ظاهرسازی طغیانگری ثروتهای حرام و بادآورده غفلت از بغض و عذاب خدا بیتوجهی به سنت و سیره معصومین )ع( و اولیاء و عرفای الهی و... را شامل میشود که درمان آن تقویت آگاهیهای دینی و اخالقی و تهذیب و مجاهده نفس توسط افراد و فرهنگسازی و الگوسازی و... توسط حکومتها و سازمانها و نهادها میباشد. تغییر سبک خواب و بیداری خلقت انسان و هستی به نحوی است که او را نیازمند بیداری برای کار و تالش و پیگیری امور زندگی و نیز خواب برای استراحت و تجدید قوا کرده و در عین حال اوقات خاصی )روز( را متناسب برای بیداری و فعالیت انسان قرار داده و زمان ویژهای )شب( را برای خواب و استراحت تعیین کرده است. خالق هستی این واقعیت را در قرآن تصریح کرده است. )انبیاء/ 11 و 11( نظم و انضباط در

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 57 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 853131 خواب نه تنها توسط اسالم مورد تأکید قرار گرفته است بلکه دانشمندان علوم زیستی و پزشکی نیز بر آن تأکید کرده و آن را از مسلمات دانستهاند. )غفاری 1732 ش. ص 23( فلسفه و حکمت این امر آن است تا صحت و سالمت بدنی و روحی انسان بیش از پیش تأمین گردد. زیرا خواب و بیداری و کار و استراحت در زمان و اندازه معین نقش تعیین کننده و مستقیمی در بهداشت جسمی و روانی دارد. از آنجا که محل خواب و بیداری خانه و خانواده میباشد آثار و پیامدهای آن نیز ابتدا متوجه خانواده میشود و سپس جامعه را در بر میگیرد. چنانچه برنامه و سبک صحیح و منظمی در این خصوص وجود داشته باشد باعث ارتقا سالمت میگردد. امروزه در زندگی عده زیادی از مسلمانان به تبع دنیای مدرن غربی و رشد ماشینی و صنعتی برنامه و نظم طبیعی خواب و بیداری از جهت کمی و کیفی تغییر پیدا کرده است به جای آنکه افراد در شب و به موقع خوابیده و در سحر بیدار شوند و از صبح زود کار و تالش خود را آغاز کنند و عبادات واجب و مستحب دینی خود را در اوقات تعیین شده شب و روز بجا آورند تا حدودی برعکس عمل میکنند. شبها نمیخوابند و یا کم میخوابند و شب را به بطالت و بیهودگی میگذرانند و روزها را در خواب به سر میبرند و بطور کلی کم و کیف گذر عمر خود را برخالف نظام خلقت ترتیب دادهاند و اوقات متناسب با خواب و بیداری را مراعات نمیکنند. این درحالیست که در آموزههای اسالمی آمده است خواب بیجا شکننده تصمیمهای روزانه است. )نهجالبالغه خطبه 221( و جز با تالش و جدیت به حق نمیتوان رسید. )نهجالبالغه/ خطبه 271( اگر برای گذران اوقات و صرف عمر نظم و برنامه وجود نداشته باشد سرمایه عمر هدر میرود

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 50 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 درحالیکه تدبیر نظم و برنامهریزی بهرهوری از زمان را میافزاید. در اسالم به نظم و تقوی با هم توصیه شده است. )محدثی 1733 ش. ص 77( البته به جز ضرورتهای خاص و موقتی که برای عدهای اتفاق میافتد تا باالجبار در شب مشغول کار شوند و روز را به استراحت پردازند مثل کسانی که وظیفه نگهبانی و برقراری نظم و امنیت جامعه را بر عهده دارند و نیز بیداری سحرگاهی برای تهجد و ذکر و عبادت برای عموم برهم زدن نظم طبیعی زمان خواب و بیداری آثار سوئی بر سالمت روحی و جسمی دارد که از جمله آن تنبلی سستی و بیحالی است که جوهره آن آسیبهای روانی تعویق انداختن وظایف و امور تعلل ورزیدن سادهانگاری و سهلانگاری در کار است و امور فردی خانوادگی و اجتماعی را تحت تأثیرات منفی قرار میدهد که در اسالم به آن تهاون مماطله و تسویف اطالق میشود. )آقاتهرانی 1721 ش. ص 13( آفات و آسیبهایی که قداست و معنویت و سالمت خانواده را دچار خدشه و مشکل میکند و مانع رشد و ارتقاء معنویت در زیست خانوادگی میشود به آنچه ذکر شد منحصر نمیگردد و شامل تغییر در الگو و سبک معماری و ساخت منزل اسالمی )برونی و درونی تزئینات و تصاویر و تابلوهای نامناسب درون منزل استفاده لجام گسیخته و بدون کنترل از رسانههای دیجیتال )ماهواره اینترنت تلفن همراه و...( افراط و تفریط در تفریحات و عوامل نشاط و شادی افراط و تفریط در انجام مراسم مذهبی و عبادات دگردیسی و تغییر در سبک تغذیه روی آوردن به شغلهای کاذب و شبههناک و حرام حرص و طمع در جمع مال و منال پوششها و آرایشهای غیرمتعارف و اجنبی توجه به شبه معنویتها و عرفانهای کاذب و... نیز میگردد و در مجموع تحوالت محتوایی و شکلی در سبک زندگی

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 55 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 873131 اسالمی را در پی دارد که هرکدام بطور جداگانه نیاز به بررسی تحلیل و آسیبشناسی جدی دارد. اما بدلیل محدودیت حجم این مقاله نمیتوان به شرح و تفصیل این مطالب پرداخت. امید است توفیق بررسی و تحلیل آن را در مقالهای دیگر خداوند عنایت فرماید.

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم 1 / 55 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 نتیجهگیری خانواده از منظر قرآن و روایات منبع و مرکز رحمت و امالفضائل و مولد معنویت و سالمت و آرامش است به شرط آنکه در تشکیل اهداف برنامهها روابط عناصر و مؤلفههای آن ارزشها و باورهای فکری اخالقی رفتاری دینی و انسانی لحاظ گردیده و احکام و آداب مربوطه حاکم باشد. 2 با عنایت به قداست و برکت بیبدیل خانواده و تأثیر بیقید و شرط آن در رشد و تعالی افراد و جامعه و... عوامل مختلفی )خودی و غیرخودی( بصورت عمدی یا سهوی پیدا و پنهان به تضعیف تحریف و تخریب این آیت و نعمت الهی کمر بسته اند. لذا خانوادههای مسلمانان بطور جدی مورد هجمه انواع و اقسام خطرات و آفاتی است که سرفصلها و عناوین اهم آن به شرح ذیل میباشد: کاهش میل و رغبت به ازدواج عدم پذیرش مسؤولیتهای خانوادگی شیوع زندگی مجردی باال رفتن سن ازدواج پرهیز از فرزند پروری اکتفا کردن به حداقل فرزند پررنگ شدن مادیات و سنتهای غربی در فرایند تشکیل خانواده و... که خود نتیجه فاصله گرفتن از معارف و فرهنگ دینی و جایگزینی فرهنگ و سنتهای غیر اسالمی است. سردی روابط خانوادگی بیاعتمادی و بدبینی و عدم احترام و ادب متقابل نسبت به یکدیگر بین اعضای خانواده عدم محبت صمیمیت صفا و روابط معنوی و حسنه بین همسران والدین و فرزندان و زیاد شدن فاصلههای قلبی و حتی ارتباطات فیزیکی در درون خانواده و با خویشاوندان نزدیک خشونت و خیانت بدلیل ناآگاهی و کمتوجهی و بیاهمیت دانستن وظایف آداب و ضوابط مربوط به معاشرت از نظر دینی و اخالقی.

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 55 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 893131 گسترش و شیوع کمعفتی بدحجابی و خودآرایی مخصوصا در زنان روان شدن ارتباطات نامشروع فسادهای جنسی عبور از خطوط قرمز اخالقی و قانونی و... که باعث تزلزل و تضعیف بنیان خانوادهها و باال رفتن آمار طالق گشته است. اسراف تبذیر و تجملگرایی و مصرفگرایی که عامل بسیاری از نگرانیها و ناهنجاریهای ذهنی و عملی در درون خانوادهها گردیده و لطمات اقتصادی اجتماعی و سیاسی نیز بدنبال دارد. تغییر در الگو و سبک و کم و کیف خواب بیداری مسکن تغذیه پوشاک تفریحات عبادات و سایر مؤلفههای کوچک و بزرگ خانوادهها و روی آوردن به الگوها و سبکهای بیگانه و غیر اسالمی. همه آفات آسیبها بیماریهای ذکر شده به همراه مواردی که ذکر آن میسر نشد بصورت پنهان و آشکار موانعی هستند که سالمت و معنویت خانوادههای اسالمی را به شدت تهدید کرده و کارکردهای مثبت خانوادگی را تبدیل به سلبی و منفی کرده و در نتیجه خانوادهها و جامعه را روز به روز از اهداف متعالی و قرب الهی دور ساختهاند. عامل و منشأ این آفات و آسیبها از درون غفلت عدم التزام و دور افتادن از فرهنگ دینی است و از بیرون تالشهای سازمانیافته و تهاجم نظام استکباری است که پیشرفت همهجانبه مخصوصا رشد و ارتقاء نظام سالمت جامع ملت مسلمان به ضرر آنهاست. در این راستا مؤثرترین و نافذترین ابزار بدخواهان برای تضعیف و تخریب استحکام معنوی خانوادهها استفاده از امپراطوری رسانهای و تبلیغاتی است که خانوادهها را تسخیر کرده است. مهمترین راهحل پیشگیری و درمان این آسیبها و آفات بازگشت جدی و کامل و اعتماد بر ظرفیتهای ارزشی و اخالقی منابع ناب اسالمی و استفاده از

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 بهترین ابزارها و نوعآوریهای مادی و معنوی دنیا برای مقابله با تهاجم و جنگ نرم دشمنان میباشد.

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 913131 قرآن مجید فهرست منابع نهجالبالغه. ترجمه دشتی. 1735 تهران: انتشارات پیام عدالت نهجالفصاحه. ترجمه علی کرمی فریدنی. 1735 قم: انتشارات حلم آقاتهرانی مرتضی. اهمال کاری. 1721 قم: انتشارات مؤسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی)ره( آیتاللهی زهرا. اخالق خانواده 1722 چاپ یازدهم قم: نشر معارف ابن منظور مصری جمالالدین محمدبن مکرم. لسانالعرب 1211 ق. چاپ اول. بیروت: دارالفکر اعرافی علیرضا. اهداف تربیت از دیدگاه اسالم. 1731. چاپ اول تهران: انتشارات سمت. اکبری محمود. مروارید عفاف 1737. چاپ سوم. قم: انتشارات ظفر امینی ابراهیم. انتخاب همسر 1733.چاپ هفدهم تهران: شرکت چاپ و نشر بینالملل انصاریان حسین. نظام خانواده در اسالم. 1732. چاپ چهاردهم. قم: انتشارات امابیها بستان حوزه و دانشگاه حسین. جامعه شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسالمی. 1721. چاپ اول. قم: پژوهشگاه بهار محمدتقی. سبکشناسی نثر. ج اول. 1732. چاپ سوم. تهران: انتشارات پرستو و امیرکبیر بیات بهرام. فرا تحلیل آسیبهای اجتماعی. معاونت اجتماعی نیروی انتظامی بیتا بیجا بیگی روح اهلل. ارزشهای اجتماعی در قرآن 1732. چاپ دوم. تهران:انتشارات اسوه جعفری محمدتقی. ایدهآل زندگی و زندگی ایده آل. 1735. چاپ پنجم. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار عالمه جعفری جمالی مصطفی. استمرار انقالب به کدام روایت. 1722. چاپ اول. قم: فجر والیت حر عاملی محمدبن حسن. آداب معاشرت از دیدگاه معصومین)ع(. ترجمه. محمدعلی فارابی. 1732 چاپ سیزدهم مشهد مقدس: انتشارات آستان قدس رضوی دیلمی احمد. آذربایجانی مسعود. اخالق اسالمی. 1731. چاپ اول. قم: نشر معارف راغب اصفهانی حسن بن محمد. 1732 تهران: انتشارات مرتضوی ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ القرآن. خسروی سید غالمرضا. رضوان طلب محمدرضا. آیین اخالقی دانشجویان 1733. چاپ چهارم. تهران: انتشارات حفیظ سادات محمدعلی. رفتار والدین با فرزندان. 1737. چاپ نهم. تهران : انتشارات انجمن اولیاء و مربیان ساالرزایی امیرحمزه. حقوق و شکوه زن در نظام حقوقی اسالم. 1732. چاپ اول. زاهدان: اداره کل فرهنگ ارشاد اسالمی سیستان و بلوچستان

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 سبحانی یامچی محمد. اصالح الگوی مصرف. 1733. تهران: انتشارات هستینما سپاه پاسداران انقالب اسالمی موانع و عوامل رشد در خانواده. 1711. تهران: انتشارات سپاه شریعتزاده خراسانی آئین زندگی. 1731.چاپ اول. قم: انتشارات خادم الرضا)ع( فرج خدا تهمینه و دیگران. اندیشه راهبردی زن و خانواده.»مجموعه مقاالت اندیشههای راهبردی زن و خانواده«. ج 1721. 1. تهران: اداره امور فرهنگی سیاسی خواهران نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها غفاری محمود. اسرار پزشکی نماز شب. 1732. چاپ سوم. قم: نشر شهابالدین کرمی خدابخش. مؤلفههای سالمتی و بهداشت در ادب منظوم فارسی. 1733. چاپ اول. موسسه فرهنگی و هنری زیتون سبز روایات کمالی علیرضا. تفسیر موضوعی قرآن کریم. 1731. چاپ دوازدهم. قم: نشر معارف کلینی محمدبن یعقوب بن اسحاق. اصول کافی. 1213 ق. تهران: دارالکتباالسالمیه محجوب محمدجعفر. سبک خراسانی در شعر فارسی. 1751.چاپ اول تهران:بی جا مجلسی محمدباقر. بحاراالنوار. 1732. چاپ سوم.تهران: دارالکتباالسالمیه محدثی جواد. اخالق. 1732. چاپ اول. قم: انتشارات نور السجاد محدثی جواد. گهر عمر درسهایی از نهجالبالغه. 1733. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی مختاری نادر. اکبری سمیه. نقش زن در ارتقاء مدیریت مصرف خانواده با نگاهی به آیات و»مجموعه مقاالت اندیشههای راهبردی زن و خانواده«. ج 1. 1721. تهران: اداره امور فرهنگی سیاسی خواهران نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها مرکز صهبا. خانواده 1722. چاپ اول. تهران:موسسه فرهنگی هنری ایمان جهادی مشکور سید عبداهلل. از آداب مسلمان زیستن. 1731. چاپ سوم. قم: نتشارات پیام مهدی )عج( معین محمد. فرهنگ فارسی معین. ج 1717. 2. چاپ ششم. تهران: انتشارات امیرکبیر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی)ره( مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی)ره( موسسه فرهنگی هنری اول. تهران : موسسه فرهنگی قدر والیت )ره(. خانواده پویا. ج 1732. 3. چاپ سوم. قم: انتشارات )ره( خانواده پویا. ج 1731. 2. چاپ هفتم. قم: انتشارات قدر والیت. اخالق و معنویت در آینه نگاه مقام معظم رهبری. 1731. چاپ

دادخدا خدایار مهدی قائمی راد ابراهیم فالح / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 933131 موسسه فرهنگی هنری قدر والیت. روانشناسی آرامش و راحتی. 1721. چاپ پنجم. تهران: موسسه فرهنگی قدر والیت والیت موسسه فرهنگی هنری قدر والیت. ازدواج موفق 1722. چاپ دوم. قم: انتشارات موسسه قدر مهدیزاده حسین. حجاب شناسی. 1731. چاپ اول. قم: انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه نحوی سید سیفاهلل. نقش خانواده در پیشگیری از انحرافات. 1733. چاپ اول. تهران: انتشارات نورالسجاد نصر اللهی زهرا. برهان پناه مریم. بررسی اثر اشتغال زنان بر جامعه و خانواده با رویکرد پویایی سیستم»مجموعه مقاالت اندیشههای راهبردی زن و خانواده«. ج 1721. 2. تهران: اداره امور فرهنگی سیاسی خواهران نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها حق هیأت تحریریه مؤسسه در راه حق. برخی از مسائل زندگیساز اسالمی. 1711. قم: انتشارات در راه یادداشت شناسه مؤلفان دادخدا خدایار: استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه سیستان و بلوچستان سیستان و بلوچستان ایران )نویسنده مسئول( نشانی الکترونیک: abazeynab@yahoo.com مهدی قائمی: کارشناسی ارشد قرآن و حدیث ابراهیم فالح: عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسالمی ساری مازندران ایران تاریخ دریافت مقاله: 1727/12/21 تاریخ پذیرش مقاله: 1727/12/22

موانع زیست ارتقایی در خانواده از منظر اسالم / 56 فصلنامه اخالق زيستي سال چهارم شماره یازدهم بهار 3131 Obstacles of life improvement in family from the perspective of Islam Dadkhoda Khodayar Mahdi Ghaemirad Ebrahim Fallah Abstract The spirituality crisis is one of the Consequences of the modern age. Studies and experience show that for growth and spirituality obtaining, it s necessary that the issues such as Cognition, attention, action and turning to religion and its precepts, take priority. From Islamic view, the sacred institution of the family is one of the major centers and cores of production and export of spirituality. In Islam, the Philosophy of making family, as the smallest social institution, is making love, joy, holiness, spirituality, health, peace, prosperity and growth for its members and the community. But the obstacles and damages not only doesn t cause ascendancy and spiritual promotion of family, in its formation process, But also, as a reversed result, make it disjointed. Therefore, the aim of this paper is recognition and analyzing the most important pests and digressions that hinder spiritual growth of the family based on Islamic criteria. It is assumed that the issues such as aversion to marriage, refrain from generation producing, family relationships loss, extravagance and luxury, changes in sleep-wake style and so on are because of weaknesses in the cognitive, moral and religious beliefs and values, and organized media propaganda. They are major obstacles that have plagued many Muslim families and have led to a decline in moral values. This article is based on research conducted in libraries and documentation. Keywords :Spiritual health, lifestyle, family life inconvenience, spiritual growth barriers